“Рио Тинто” компани Оюутолгой төсөлтэй холбоотой зарим маргаантай асуудлаар буулт хийхэд бэлэн байгаагаа илэрхийлсэн захидал Монгол Улсын Засгийн газарт илгээсэн нь өчигдрийн гол сэдэв байлаа. Захидалд гүний уурхайн зардлын Монголын талд ногдох хэсгийн хүүг бууруулах, зардлын хэтрэлтийн улмаас анх төлөвлөсөн хэмжээнээс даруй тэрбум гаруй ам.доллараар хэтрээд буй 2.45 тэрбум ам.долларын өрийг бууруулах, ирэх гурван жилд 350 сая ам.долларыг нэмэлтээр улсын төсөвт төвлөрүүлэх гэсэн манай талд ашигтай саналууд хэлж, хариуд нь Лондоны Арбитрын шүүхэд гаргасан сөрөг нэхэмжлэлээ түр хойш тавиач гэсэн ганц хүсэлт тавьсан байв.Засгийн газар Арбитрын шүүхэд гаргасан сөрөг нэхэмжлэлээ царцаахгүй гэсэн учир энэ талаар энд бичихгүй. Харин Рио Тинтогийн захидалд дурдагдаагүй, Засгийн газраас байгуулсан ажлын хэсэг дээр ч огт яригдахгүй байгаа “Оюутолгойн борлуулалтын орлогыг Монголын банкаар дамжуулах” асуудлыг хөндөж байна.

Оюутолгойн борлуулалтын орлогыг Монголын банкинд байршуулах нь 350 сая ам.доллар авснаас илүү ашигтай

Рио Тинто захидалдаа 2009 оны Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд туссан “Эрдэнэс Оюутолгой”-н эзэмшиж байгаа 34 хувийн хувь заяа /Дотоодод яригдаж байгаа 34 хувиасаа татгалзах хувилбарыг хэлж байна/, уурхайн эрчим хүчний хангамжтай холбоотой заал зэрэг дээр нээлттэй ярилцах боломжтой гэдгээ илэрхийлсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл Монголын талтай дээрх агуулгаар нээлттэй хэлэлцээр хийхэд бэлэн гэдгээ мэдэгдсэн. Дүрэм ёсоор одоо манай тал хариу санал, шаардлагуудаа тавина. Манайхан энэ тал дээр няхуур хандаж байгааг Х.Нямбаатар сайд өчигдөр хэвлэлийн хурлын үеэр хэлсэн. Хамгийн гол нь, энэ няхуур боловсруулж байгаа гээд буй санал, шаардлагуудын дотор уурхайн борлуулалтын орлогыг Монголын банкаар дамжуулах асуудал зайлшгүй багтах ёстой, үгүй бол хэлэлцээрийн үр дүн тааруухан байх болно гэдгийг л энд зориуд тэмдэглэе.

Дансаа гадаадад байршуулдаг компани манай улсад Оюутолгойгоос өөр байхгүй

Манай улсын хувьд, инфляцаас болж иргэдийн халааснаас алга болж байгаа мөнгөний ихэнх нь ам.долларын ханшийн зөрүүгээс үүдэлтэй байдаг. Түүхий эд экспортолж, бэлэн бүтээгдэхүүн голдуу импортолдог улсын зовлон л доо. Валютын зөвхөн нөөцтэй холбоотойгоор зах зээл дээр үнийн савлагаа үүсэж байдаг манайх шиг улс Оюутолгойн борлуулалтын орлогыг дотоодын банкандаа байршуулах нь эдийн засагт Рио Тинтогийн саналд дурдагдсан “Гурван жилд 350 сая ам.доллар өгөх”-өөс хавьгүй эерэг үр нөлөө үзүүлэх нь маш тодорхой асуудал. 

Монгол банкны гадаад валютын албан нөөц 2020 оны эцэст 4.5 тэрбум ам.доллар болж түүхэн дээд амжилтаа тогтоосон. Оюутолгойн борлуулалтын орлогыг Монголын банканд байршдаг болчихвол гүний уурхай ашиглалтад орсны дараа жил бүр ийм хэмжээний валют урсгалаар орж гардаг болох боломжтой.

“Хөрөнгө оруулагчид “Танай арилжааны банкууд жижиг байна. Дампуураад харилцахад байгаа мөнгө алга болгочихвол яах юм бэ. Мөн танай татварын байцаагч нар дуртай үедээ ирээд данс хаагаад байх юм” гэсэн хоёр шалтгаанаас болоод "Оюутолгой"-н гэрээнд мөнгөө “Монголын банкуудаар дамжуулахгүй байж болно” гэсэн заалт оруулчихсан юм... Үндсэн хуулийн 6.1-т буй “Байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд, төрийн хамгаалалтад байна” гэдэг заалт хэрэгжихгүй байгаа хамгийн тод жишээ бол энэ. Ямар хэмжээний баялаг, ямар гэрээгээр гараад, ямар мөнгө нь орж ирээд байгаа нь мэдэгдэхгүй байгаа. Тэгэхээр татвар авах сууриа бид бас мэдэхгүй байгаа гэсэн үг” 

З.Энхболд /Валютын зохицуулалтын тухай хуулийн хэлэлцүүлэг явж байх үед ikon.mn цахим хуудаст өгсөн ярилцлагаас... 2018.Х.17/

Үр дүнд нь Рио Тинто, Засгийн газар хоорондын харилцан ойлголцол бэхжиж валютын ханш тогтворжино. Энэ эерэг, тогтвортой байдал эдийн засагт маш том нөлөөллийг үзүүлэх болно. Хөрөнгө оруулагчдад ч асар том итгэл төрүүлнэ. Манайхан өмнө нь энэ асуудлыг хуулиар зохицуулах гэж оролдсон ч ОУВС Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрөөр барьцаалан тулган шаардалт хийснээр хэрэгжүүлж чадаагүй. ОУВС хэнд үйлчилдэгийг тэгэхэд бид мэдэж авсан. Гэхдээ одоо одоо түүхэн боломж гарсан дээр нь энэ ажлыг хэрэгжүүлэх цаг нь болсон. Дахиж ийм боломж гарахгүй. Оюутолгойн борлуулалтын орлого хэдий их ч Монгол Улс үгүй болчихдоггүй л юм бол Монголбанкинд байршуулахад ямар ч эрсдэлгүй.“Рио Тинто” өмнө нь манайхныг байнга зальдаж, хугацаа хожиж, аргалж ирсэн асуудлууд дээр буулт хийж байна гэдэг нь Монгол дахь төсөл нь хуудуутай, тэр нь бүр дэлхий даяар хэрэгжүүлж байгаа төслүүдийн шударга эсэх, хувьцаа эзэмшигчдийн итгэлийг дааж байгаа эсэхэд нөлөөлөхүйц маш том гэдгийг харуулж байна. Тиймээс одоо гурван жилийн 350 сая ам.доллар гэх мэт авлигын шинжтэй амлалтад хуурталгүй, Лондон-Улаанбаатарын хэлэлцээрээр тохирч чадаагүй “Оюутолгойд эрдэс шинжлэх лаборатори байгуулах”, “Орлогыг Монголын банкаар дамжуулах” гэх мэт зарчмын асуудлаа шийдэх нь илүү алсын хараа байх болно.