Сүүлийн жилүүдэд Монголд төдийгүй дэлхий дахинд тусгай хэрэгцээтэй хүүхдүүд, тэр дундаа аутизмтай хүүхдүүд төөрөх, алга болох, осолд орох тохиолдол нэмэгдэж байна. Өнөөдөр цахим орчинд “алга болсон хүүхэд хайж байна” гэсэн зар бараг өдөр бүр түгэх болжээ. Энэ нь эцэг эхийн хамгийн аймшигтай айдас бөгөөд нийгмийн нийтлэг хариуцлагын дохио юм.

Аутизм болон хөгжлийн онцлогтой хүүхдийн талаар "Оюурах" төвийн эмч Ц.Мөнх-Эрдэнэ дараах цуврал мэдээллийг уншигчдад хүргэж байна.

Аутизм болон хөгжлийн онцлогтой хүүхдийн хувьд аюулгүй байдал бол өдөр тутмын сорилт. Энэ сорилтыг ганцхан эцэг эх давахгүй. Сургуулийн багш, хөршийн халуун сэтгэл, нийт иргэдийн оролцоо нийлж байж л хүүхдийн амь насыг хамгаалж чадна. Аюулгүй байдал бол ганц гэр бүлийн асуудал биш, бүх нийтийн хариуцлага юм. Өнөөдөр бидний хийж чадах хамгийн жижиг алхам ч маргаашийн нэгэн гэр бүлийн инээмсэглэл, нэгэн хүүхдийн амьдралын баталгаа болж чадна.

Бидний хамтын үүрэг Аюулын ноцтой дүр зураг Дэлхий дахинд хөгжлийн бэрхшээлтэй, тэр дундаа аутизмтай хүүхдүүдийн аюулгүй байдал сүүлийн жилүүдэд онцгой анхаарал татаж байна. АНУ-д хийгдсэн судалгаагаар сард дунджаар долоон  аутизмтай хүүхэд төөрөх, усанд живэх, замын осолд өртөх зэрэг шалтгаанаар амиа алддаг гэсэн ноцтой дүн гарсан. Энэ бол  тоо биш — ард нь гэр бүл, хайртай хүмүүсийн хамгийн гүн шарх, нийгмийн нийтлэг хариуцлага оршиж байна. Монголд ч гэсэн хүүхэд төөрөх, осолд өртөх эрсдэл, тэр дундаа хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүдийн хувьд өндөр байгааг сүүлийн жилүүдийн үйл явдлууд харуулж байна.

Эцэг эхчүүдийн анхаарах зүйлс Хүүхдийн аюулгүй байдал хамгийн түрүүнд гэрээс эхэлдэг. Аутизм болон хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүдийн хувьд орчиндоо мэдрэг ч, эрсдэлийг ойлгох чадвар сул байдаг. Тиймээс эцэг эхчүүд дараах зүйлсийг тогтмол хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

•  Гэрийн хамгаалалт сайжруулах. Хаалга, цонх, балконыг түгжээ, дохиоллоор тоноглох. Хүүхдийн таних тэмдэгтэй болгох. Нэр, холбоо барих дугаартай бугуйвч, зүүлт, GPS төхөөрөмж хэрэглэж хэвших.
• Аюулгүй байдлын сургалт хийх Замын хөдөлгөөн, усны ойролцоо тоглохгүй байх, танихгүй хүнтэй харилцахгүй байх дүрмийг тоглоом, зураг, дүрслэл ашиглан давтан заах.
• Яаралтай тохиолдлын төлөвлөгөө гаргах. Хүүхэд алга болбол хамгийн түрүүнд очих дуртай газруудын жагсаалт, сүүлийн зураг, хувцасны онцлогийг бэлэн байлгах.

Сургуулийн орчны үүрэг Хүүхэд өдөр бүрийн ихэнх цагийг сургууль дээр өнгөрөөдөг. Иймээс сургуулийн орчин хүүхдийн аюулгүй байдлыг хангахад зайлшгүй чухал үүрэгтэй.

Хамгаалалтын систем: Хаалганы дохиолол, цонхны тор, хашаа, харуулын тогтолцоо бий болгох. Аюулгүй байдлын сургалт хийх. Усанд сэлэх, замын хөдөлгөөн, гал түймрээс сэргийлэх, яаралтай үед авах арга хэмжээний хичээл тогтмол явуулах.

Харилцаа холбоотой ажиллах. Эцэг эхтэй нягт холбоотой байж, хүүхдийн зан авирын өөрчлөлт, аюулын шинж тэмдгийг цаг тухайд нь хуваалцах.

Иргэдийн хамтын хариуцлага 

Хүүхдийн аюулгүй байдал зөвхөн гэр бүл, сургууль дээр хязгаарлагдахгүй. Нийт иргэдийн анхаарал, оролцоо хамгаалалтын том хэсэг юм.

Хөршийн анхаарал  Хүүхэд ганцаараа тэнүүчилж байвал сонирхож асуух, эцэг эхэд мэдээлэх.  Хүүхэд алга болсон тухай мэдээллийг хүлээн авмагц оролцож, эрэлд хамтрах, мэдээллийг түгээх. “Аюулгүй хөрш” бүлгүүд байгуулж, хүүхэд хамгаалалтын сургалт, зөвлөгөө зохион байгуулах.

АНУ-ын судалгаагаар аутизмтай хүүхдүүдийн тал гаруй хувь нь амьдралдаа нэг удаа ч болов гэр бүлээсээ холдож төөрч байсан гэж хариулжээ. Тэдний 24 хувь нь ноцтой аюулд өртсөн байдаг. Үхлийн гол шалтгаан нь санамсаргүй живэлт, зам тээврийн осол юм. 2024 онд гэхэд л зөвхөн АНУ-д 71 хүүхэд живж нас барсан нь сард дунджаар 6 хүүхэд гэсэн тоо болж байна. Монголд ч энэ эрсдэл огтхон ч хол зүйл биш. Бид сүүлийн жилүүдэд хүүхэд гол мөрөнд осолдох, замд гүйж гарч осолд өртөх, эсвэл бүр удаан хугацаагаар сураггүй алга болох тохиолдлуудыг харсаар байна. Тэдний дунд хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүдийн хувь харьцангуй өндөр байгаа нь санаа зовниулах үндэс болжээ. Яагаад тусгай хэрэгцээтэй хүүхдүүд илүү эмзэг вэ?

Аутизмтай хүүхдүүд ихэвчлэн аюултай нөхцөл байдлыг ойлгож, эрсдэлийг үнэлж чаддаггүй. Том чимээ, гэрэл, хүн олон зэрэг өдөөлтөд автаж гэнэт гүйх, чиглэлээ өөрчлөх магадлал өндөр. Төөрсөн үедээ нэр, гэрийн хаяг, эцэг эхийн утсыг хэлж чадахгүй байх нь тэднийг илүү эмзэг болгодог. Хотжилт, ажлын ачаалал, сургуулийн ачаалал нэмэгдсэнээр хүүхэд ганцаараа үлдэх, гадуур хараа хяналтгүй явах нь нэмэгдэж байна.

Алга болсон хүүхдийг хайх хамгийн хурдан арга өнөөдөр цахим орчин боллоо. Фэйсбүүк, Telegram, TikTok-д “алга болсон” гэх мэдээлэл цөөнгүй түгдэг. Энэ нь хүүхдийг хурдан олоход тус болдог ч нөгөө талаар хүүхдийн нууцлал болон аюулгүй байдлын шинэ эрсдэлийг бий болгодог. Алга болсон хүүхдийн зураг, хувцас, байршлын дэлгэрэнгүй мэдээлэл олон нийтэд тархсанаар зөвхөн сайн хүмүүс бус, муу санаатнуудад ч мэдээлэл өгч байдаг. Уриалга Хүүхэд төөрөх бүрт зөвхөн нэг гэр бүл зовдоггүй. Бүх нийгэм тэр шархыг мэдэрдэг. Иймээс “Нэг ч хүүхэд төөрөхгүй, нэг ч амь осолд өртөхгүй” байх нь бидний нийтлэг зорилго юм. Хүүхдүүдийн аюулгүй байдлыг хамгаалах нь зөвхөн эцэг эхийн биш, бүхэл бүтэн нийгмийн хариуцлага билээ.