Дамдины Сэрдарам багшийн үүсгэн байгуулсан My club 15 жилд сая гаруй мод ургуулсан талаар өнгөрсөн зун мэдснээс хойш уулзаж ярилцах хүсэл тээж явсаар өнгөрсөн бямба гаригт тохироо бүрдэж, сайн дурын ажилтай нь танилцах боломж олдлоо. Энэ өдөр клубынхан Бэлхэд байх мод үржүүлгийн газарт ажиллаж таарсан юм. Д.Сэрдарам багш бид хоёрын яриа клуб анх байгуулсан шалтгаанаас эхлэн цааш үргэлжиллээ. 

Нийгэмд тустай хөдөлмөр нийгмийн сөрөг хандлагыг эмчлэх нэг эм

Д.Сэрдарам багш 2000-2006 онд БНСУ-д суралцаж байх үедээ байгаль хамгаалах, ойжуулах чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлдэг “Ногоон Ази” ТББ-тай танилцсан нь мод тарих амаргүй боловч сайхан үйлсийг эхлүүлэх шалтгаан болж өгчээ. “Ногоон Ази”-ийнхан “Хийх ажил их байна, залуучууд, хүүхдүүдийн туслалцаа дэмжлэг хэрэгтэй байна” гэж ярьсан нь таалагдсан аж. Нэгд, тэднийг дэмжиж Монголд мод тарих нь монголчуудад л хэрэгтэй, хоёрт, “Хүүхэд залуустай ойр ажиллая” гэсэн өөрийн бодолтой нь яв цав нийцсэн байна. Хөгжингүй орнуудад нийгмийн эерэг сэтгэлгээ болтлоо хөгжсөн,  Монголд дүр төрхөө сайтар олоогүй байгаа “Сайн дурын ажил”-ыг хөгжүүлье, олон нийтийг хамруулья гэсэн зорилго бас байв. “My club” үүсгэн байгуулагдах болсон шалтгаан ийн бүрэлджээ. Тэрээр 2006 онд сургуулиа төгсөж эх орондоо ирээд клубээ байгуулснаас хойш эдүгээ 15 дахь жилдээ идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Энэ хооронд 1.2 сая мод ургуулахад хүүхдүүдтэйгээ хамт гар бие оролцжээ. Д.Сэрдарам багш “Мод тарьсан” гэж барагтай бол ярьдаггүй юм байна. Үр дүнг чухалчилдаг учраас энэ жилийн 200.000- орчим үрсэлгээгээ нийлүүлээд 1.4 сая мод тарьсан ч 1.2 сая мод ургуулсан гэж ярих юм.

“Социализмын үед оюутан залуус намар Сангийн аж ахуйд тариа, ногоо хураалтад явж, ажиллаж, өлсөж, цангаж, ядарч байж амьдралын зах зухаас амтлан нийгэмших, бие хүн болж төлөвших эхлэлээ тавьдаг байсныг бид мэднэ. Одоо тэр тогтолцоо байхгүй учир орчин үеэ дагаж ширээний ард, дэлгэц ширтээд хичээл ном үзэж байгаа хүүхдүүдэд өмнөх шиг хөдөлмөрийн үнэ цэнийг мэддэг, бусдын хөдөлмөрийг үнэлж, хайрлаж хамгаалдаг иргэн хүн болж төлөвших боломж хомс. Одоо учиргүй өлсөж цангахгүй ч хамтын хөдөлмөр хийж идсэн хоол илүү амттай байдаг хууль өөрчлөгдөөгүй нь лавтай. Гол нь дэлхий дахинд хөгжсөн “Сайн дурын ажил” гэдэг ойлголтыг Монголд бий болгож, тэр жишигт нь хүргэчих юм сан гэж зорьж байгаа” гэж багш ярьж байна. “Хүүхдүүдэд хоол ундыг нь харамгүй бэлтгээд орчныг бүрдүүлчихвэл ямар ч ажлыг хүнд хүчир гэж бэрхшээхгүй ажилладаг нь бахархмаар байдаг. Инээлдэж тоглож байгаад ажлын хүндийг нугалчих тохиолдол зөндөө бий” гээд Д.Сэрдарам багш сэтгэл хангалуун инээж байна. Сайн дурын ажил нь залуусын сэтгэлгээ хандлагыг эерэг тал руу өөрчлөх маш том боломж, өсвөр, залуу үеэ дэмжээд өгвөл 20 жилийн дараа нийгэм өөр болно гэдэгт багш итгэлтэй байна лээ.  

“Газарт биш, иргэдийнхээ тархинд тэрбум мод тарих нь чухал”

Эндээс бидний яриа Монгол улсын Ерөнхийлөгч, НҮБ-ын индэрээс зарласан “Тэрбум мод тарих” амлалт руу өөрийн эрхгүй орлоо. Бидний яриа гэхдээ Ерөнхийлөгч том амлалт өгсөн нь зөв, буруу эсэх талаар биш, хэрэгжүүлэхийн тулд яах ёстой вэ? гэсэн сэдвээр өрнөв. Юуны түрүүнд “Тоо чухал биш, Ерөнхийлөгчийн илтгэлд байгаа тоо зөвхөн идэхжүүлэх, Монгол улсын алсын хараа, зорилго чиглэл өгсөн” гэдэгтэй бид санал нэгдсэн. Багшийн бодлоор, зорилтыг хэрэгжүүлэх гол хүмүүс нь одоогийн хүүхэд залуус, тиймээс тэднийг сайн дурын ажилд оролцуулах, идэвхжүүлэх, урам зоригийг нь өдөөх тогтолцоог бүрдүүлэх нь чухал гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, 2030 он гэхэд тэрбум мод ургуулсан байх нь гол биш, цаашид хэдэн тэрбум модыг ямар ч амлалт, хөтөлбөргүйгээр тарьж ургуулах, түүнийгээ өөрийн журамт үүрэг, амьдралынхаа салшгүй хэвшил болгосон иргэдийг бэлтгэх нь хамгийн гол нөлөөлөл юм гэдэг санааг илэрхийлсэн. Үүнийгээ тэрээр “Газарт биш, иргэдийнхээ тархинд тэрбум мод тарих нь чухал” гэж тодотгож байна лээ.

Сайн дурын ажлын хууль батлаад, “Эко сайн дурын хөтөлбөр” гэдэг ч юм уу, үндэсний хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлээд явах нь зөвхөн мод тарьж ургуулах үйлсэд төдийгүй улс орны хөгжилд маш том өөрчлөлтийг авчирна гэдэгт тэрээр итгэлтэй байв. Үүний тулд Мод тарих Үндэсний хөдөлгөөнийг дэмжсэн тогтоолыг УИХ-аар заавал гаргуулах ёстой. Монгол улсын аймаг, хот, сум дүүргийн засаг дарга, байгууллагын дарга, захиргаа удирдлага ажиллаж байх хугацаандаа Монгол улсын ойн санд болон мод тарьж ургуулах үйлст ямар бодит хувь нэмэр оруулсныг заавал баталгаажуулж, ажлынх нь үзүүлэлт болгох тогтолцоо чухал.Ингэж байж зөвхөн Ерөнхийлөгчид биш, Монгол хүн бүрт хамаатай ажил болох гэнэ. Орон тооны бус зөвлөхийн хувиар Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ажлын албанд энэ санаагаа хэлж амжжээ.

Ажлын дараах хоол хамгийн амттай.

“Сайн дурын ажлын” хууль боловсруулахын тухайд тийм хүндрэлтэй зүйл байхгүй, “Сайн дурын ажил гэж юуг хэлэх вэ” гэсэн тодорхойлолт, идэвхжүүлэх арга зам, урамшуулах тогтолцоог шууд аваад хэрэгжүүлэх боломжтой гэнэ. Хүүхэд, залуучууд сайн дурын ажил буюу нийгэмд тустай хөдөлмөр эрхэлснээрээ ямар нэгэн давуу тал олж авдаг байх нь үүнийг идэвхжүүлэхэд маш чухал. Тэр тогтолцоог Монголд яаралтай бий болгох хэрэгтэй байгааг тэрээр дахин, дахин хэлж байв.

 “My club”-ын залуус жилд 40-50 удаа сайн дурын ажил хийдэг. Нэг удаагийн ажлыг найман цаг үргэлжилдэг гэвэл жилд 360 цаг болно. Үүнийг дундаж цалингаар бодоод /ҮСХ-ны тайлангаар 2019 онд энгийн ажлын нэг цагийн хөлс 2800-4500 төгрөг байна/ оролцсон залуусын тоогоор үржүүлбэл багагүй тоо гарах нь тодорхой. Өөрөөр хэлбэл, сайн дурын ажилтны нийгэмдээ оруулж байгаа хөдөлмөр, сэтгэл нь үнэлшгүй боловч бас үнэ цэнэгүй ажил биш юм. Тиймээс зохих ёсоор үнэлж, урамшууллын тогтолцоог нь дэлхийн жишгийн дагуу бүрдүүлээд өгчихвөл сайн, ер нь бүрдүүлэх ч ёстой гэж тэрээр ярилаа. Барууны орнуудад залууст сайн дурын ажлын үзүүлэлтийг тооцдог. Шинэ ажилтан ажилд авахдаа нийгэмд тустай хөдөлмөр эрхэлсэн байдлыг нь заавал харгалздаг, их дээд сургууль оюутан элсүүлэхдээ жилдээ 50-иас доошгүй цаг сайн дурын ажил хийсэн байх ёстой гэсэн шалгуур тавьдаг. Сайн дурын ажлыг дурын хүн хийчихдэггүй. Тодорхой хэмжээнд сургалт авч, бэлтгэгдсэн мэргэжилтэн байх ёстой. Тиймээс барууны орнуудад сайн дурын ажил хийсэн байдал нь ажлын байранд авах үндэслэл болох нь ч байдаг аж.

15 жилийн өмнө 15-21 насны залуучууд хамрагддаг байсан. Одоо адилхан л 15-21 насныхан хамрагддаг ч тэдний сэтгэлгээ, хандлага нь өмнөх үейнхнээсээ эерэг тал руугаа маш их өөрчлөгдсөн болохыг Д.Сэрдарам багш ажиглажээ. “Технологийн хөгжил, хүний хөгжлөө дагуулж яваад байна. Өнөөдөр Zet, Alfa үеийнхэн дижитал онлайн хэлбэрт тулгуурласан өвөрмөц үе төлөвшсөн, тэд төрөлхийн сайн дурын ажилтнууд, Shareing generation энэ үеийнхэндтөлөвшсөн энэ эерэг өөрчлөлтийг цааш нь хөгжүүлээд, дэмнээд аваад явах тогтолцоо нэн даруй хэрэгтэй байна. Гэтэл Монгол улсын Боловсролын тогтолцоо, эрх зүйн орчин нөхцөл, манай засаг захиргаазалуу үеэсээ туйлын хоцорч байгаа учир залуус нэг оргилж гарч ирээд л унтарчихаад, эсвэл эзэнгүй сүрэг шиг болоод байна” гэж тэрээр онцолж байв. Гол нь залуусын сэтгэлгээ, хандлагад өөрчлөлт гарна, түүнийг дэмжих тогтолцоо байхгүйгээс өчнөөн сайн, сайхан мөрөөдөлтэй чадварлаг залуус яваандаа цүнх барих нь цүнх бариад, бэртэгчин болох нь бэртэгчин болоод явчихаж байгаа нь харамсалтай санагддаг гэдэг үгийг онцлон бичмээр санагдсан.       

Эерэг хандлага, эрч хүчийг мэдрүүлэх “My club”-ынхан

Мод тарих нь “My club”-ын үндсэн зорилго мөн боловч хамрагдсан хүүхэд залууст түүнээс ч ихийг өгдөг нь хүүхдүүдтэй хэдхэн үг солиход л мэдэгдэж байлаа. Хүүхдүүд эцэж цуцахыг умартан ажиллаж байна, хажуугаар нь бас хөгжилдөж, хөгжиж байна. “Орчин үеийн боловсролд том өөрчлөлт гарсан. Сурагчид мэдлэгийнхээ 50 хувийг багшаас биш, бие, биенээсээ суралцдаг болсон” гэж дараа нь Д.Сэрдарам багш надад хэлсэн билээ.

Багшийн хэлсний дагуу “My club”-ын идэвхтэн гишүүдтэй яриа өрнүүлэхийг оролдсон боловч хийж байгаа ажилд нь саад болохгүйн тулд хэсэг зогсохоос аргагүйд хүрлээ. Тийм эрч хүчтэй, дундуур нь орж тасалдууламгүй уур амьсгал, орчин нөхцөл тэр л талбайд бүрэлдсэнийг мэдрэн, нэг хэсэг ажиглахаас өөр арга байсангүй.

Энэ сурвалжлагын гол баатар, зорьж очсон хүн маань зааварчилга өгч, энд, тэнд ажиллаад түмэн завгүй. Үдийн хоолны цагаар л надад баригдаж, 20 минут ярилцан намайг бичих юмтай болгосон нь энэ. Бусдаар “Манай клубийнхэнтэй уулз, хүүхдүүдтэй танилц, чөлөөтэй бай” гээд л тойроод байх нь тэр.

Нэлээд зогссоны эцэст хэсэгхэн зуурт амсхийж таарсан охид, хөвгүүдтэй тус, тус уулзаж ярилцлаа. ОхидыгЖаргалсайханы Отгонцэцэг, Даваагийн Чинтогтох,Батнасангийн Өлзийжаргал гэдэг. Хүүхэд залуус клубын талаарх мэдээллийг ихэвчлэн найз нөхдөөрөө дамжулан мэдэж ирдэг. Ж.Отгонцэцэг, Б.Өлзийжаргал хоёр ингэж л орж ирсэн гэнэ. Харин Д.Чинтогтохын хувьд эгч нь ШУТИС-д сурдаг, Д.Сэрдарам багшийн шавь байсан учир эгчээсээ мэдээлэл авч иржээ. Тэд клубт элсэн сайн дурын ажил хийх болсоор нэг жил, зургаан сар, хоёр сар болж байгаа гэнэ.

Зүүн гар талаас Ж.Отгонцэцэг, Д.Чинтогтох, Б.Өлзийжаргал.

Хавар модоо тарьж, усалгаа хийнэ, цэвэрлэгээ хийнэ. Хавар ажил эхлэхэд мод тарих талаар сургалт явуулдаг, одоо өөрсдөө биеэ даагаад хаана ч мод тарих мэдлэгтэй болсон. Шинэ, шинэ найз нөхөдтэй болдог, хамрагдаж байгаа хүүхдүүд зөв эерэг хандлагатай байдаг учир ирэх дуртай гэж тэд ярив.

Хөвгүүдийн тухайд, н.Дөлгөөн, н.Мягмарсүрэн, н.Номун, н.Анхбаяр, н.Азбаяр гэдэг. Эхний  гурав нь нэг ангийнхан, “Олонлог ЭГЗЭ” сургуулийн 10 а ангийн сурагчид. н.Номун нь эгчтэйгээ хамт “My club”-д явдаг гэнэ. Хөвгүүд бүгд “Байгаль дэлхийгээ хамгаалах үйлсдээ өөрийн хувь нэмрээ оруулж байгаа гэж бодоход сайхан байдаг” гэсэн ижил агуулгатай яриа дэлгэсэн. Нэг нь “Цар тахал болоод найз нөхдийн хүрээ нэлээд хумигдсан байсан. Тиймээс шинэ, шинэ найз нөхөдтэй болох зорилготой” гэж хэвлүүхэн гэгч нь ярина лээ.

“My club”-ын жилийн төсөв 30 орчим сая төгрөг болдог. Үүнийг Д.Сэрдарам багш өөрийн дэмжигч нараас онлайн харилцаагаар босгодог. Төсөв хөрөнгө дутахад багш өөрөөсөө гаргадаг ажээ. “Гэхдээ би гаргалаа гэж харамсдаггүй. Санаж сэдсэн зорилгынхоо төлөө дуртай ажлаа хийгээд, амттай хоол унд идэж уугаад, хүүхдүүдтэй хамт ажиллах нь аз жаргалын дөрвөн гормоныг дөрвүүлэнг нь ялгаруулж байгаа хэрэг шүү дээ” гэж тэрээр сэтгэл хангалуун өгүүлсэн.

Тэрээр 2030 он гэхэд Монгол Улс нэг тэрбум мод газарт суулгаж тарьсан байхаасаа илүү хүн бүр мод тарьдаг, модтой холбоотой бизнес эрхэлдэг, модыг хайрлаж хамгаалдаг ухамсартай, өөрөөр хэлбэл модыг зөвхөн түлээ гэж хардаггүй болсон байгаасай гэж мөрөөдөж байгаагаа манай цахим сониноор дамжуулан уриалсан юм.  

“My club”-ынхны ажиллаж байгаа мод үрсэлгээний газар Сугарсүрэн гэдэг хүнийх. Жилд хэдэн арван сая төгрөгний орлоготой. Д.Сэрдарам багш, “My club”-ынхантай хамтраад удаж байгаа. Клубынхан хэдий сайн дураараа үнэ хөлсгүй тусалдаг ч хавар намартаа үрслэгээнээсээ өгдөг гэнэ. Түүнийг нь худалдаж борлуулаад клубынхээ төсөвт нэмэрлэх боломжтой. Гэхдээ Д.Сэрдарам багш, түүний хүүхдүүд зарж борлуулдаггүй, Богд уул, өөр бусад газарт тарьчихдаг гэсэн.

Д.Сэрдарам багшид анх санал тавьж байсан “Ногоон Ази” байгууллагынхан Монголд малаа барж амьжиргааны эх үүсвэргүй болсон малчдыг жимс, жимсгэнийн мод, бут тарих замаар орлогын эх үүсвэртэй болгох төсөл амжилттай хэрэгжүүлж байгаа. Төсөлд хамрагдсан хүмүүс “Энэ жил чацаргана сайн ургасан, бид түүж хүчрэхгүй байна, ирээч” гэдэг хүсэлтийг сүүлийн үед байнга тавьж байгаа гэнэ. Гэсэн ч цар тахлын нөхцөл байдлаас болоод очиж чадахгүй байна. Мод бол маш том бизнес, эдийн засгийн нэг эх үүсвэр байж болно гэдгийг тэрээр энэ яриагаараа илэрхийлсэн.

 “Монголд мод тарьж ургуулна гэдэг нярай хүүхэд асрах шиг маш хариуцлагатай, амаргүй ажил.Өөрсдөө мод тариагүй, дэмжээгүй, оролцоогүй байж мод тарих ажлыг зөвхөн Ерөнхийлөгчид хамаатай асуудал болгоод, зургаан жилийн дараа “Хаана байна нөгөө тэрбум мод тарина гэсэн нь” гээд шүүмжлэх маш амархан. Тэрбум гэдэг бол бидний алсын зорилго, гэхдээ Ерөнхийлөгчийн биш, Монголчууд, төдийгүй Монгол туургатан, дэлхийн хүн төрөлхтний хамтын зорилго. Мод тарьж ургуулах тухай байнга ярина, хүмүүсийн хариуцлага нэмэгдэнэ, мод тарьж ургуулах инноваци, шинэ технологи орж ирнэ, хамтын хөдөлмөрийн хэлбэр сэргэнэ, байгаль дэлхий баярлана. Мод бол байгалийг зурдаг уран зураг. Тиймээс нийгмийн сэтгэлгээ өөрчлөгдөнө” гэж тэрээр уулзалтынхаа төгсгөлд онцолсон юм.