Дэлхийн улс орнууд боловсролын салбарт хийх хөрөнгө оруулалтаа байнга өсгөж иржээ. Дэлхийн дунджаар, боловсролын салбарын зардал, Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувийг хөдөлгөөнт графикаар харууллаа. 1970-2014 оныг хүртэл хамарсан уг графикаас харахад дэлхий нийт боловсролын салбартаа хийх хөрөнгө оруулалт /ДНБ-ий/ 3.0-аас 4.88 хувь болтол өссөн нь харагдаж байна.

Харин Европын эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын гишүүн орнуудыг 2015 онд энэ үзүүлэлтээр дараах орнууд тэргүүлсэн байна.

Уг мэдээллээс харахад Норвег улс хамгийн өндөр буюу ДНБ-ийхээ 6.38 хувийг боловсролынхоо салбарт зориулдаг ажээ. Харин манай хойд хөрш 3.09 хувийг боловсролын салбартаа зарцуулдаг аж.

Дэлхийн улс орнууд баян, ядуу янз бүр л байдаг. Эдийн засгийн чадамж нь харилцан адилгүй. Гэсэн ч дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ 3-6 орчим хувийг яаж ийгээд боловсролынхоо салбарт зарцуулж чаддаг нь эндээс харагдаж байна. Тэгвэл Монгол Улс энэ үзүүлэлтээр дэлхийн хаахна явна вэ.

Монгол Улсын боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалт дэлхийтэй харьцуулахад... 

Дэлхийн Банкнаас танилцуулсан Зүүн Ази, Номхон далайн бүс нутгийн боловсролын салбарын 2017 оны тайланд  “Монгол Улсын хувьд ДНБ-ийхээ 4.6 хувийг /ЮНЕСКО-гийн тайланд 2017 онд 4.1 хувь гэж тусгажээ/ боловсролын салбарт зарцуулдаг нь бүс нутгийн бусад орнуудтай харьцуулахад харьцангуй өндөр үзүүлэлт” хэмээн дурдсан байсан.

Гэхдээ манай улсын хувьд боловсролын салбарын дэд бүтэц нь /Сургууль, цэцэрлэг/ хүн амынхаа өсөлтөөс нэгэнт хоцорчихоод хойноос нь хөөж яваа тул зардлын ихэнх нь бүтээн байгуулалт, хувьсах зардалд явчихдаг. Хүн амын бүтэц нь харьцангуй залуу тул бага, дунд, дээд боловсрол эзэмших насныхан бусад улс оронтой харьцуулахад их хувь эзэлдэг. Салбарын сайд нэг жил, сурах бичгүүдийг дунджаар хоёр жил тутамд шинэчилж хэвлэдэг зовлон бас бий. 

Дээр өгүүлсэн Дэлхийн банкны тайланд энэ талаар “Зардлын ихэнх нь хувьсах зардалд хуваарилагдан, сурлагын үзүүлэлтэд илүү их нөлөө үзүүлдэг сургалтын хэрэглэгдэхүүн зэрэгт оруулж буй хөрөнгө оруулалтын хэмжээ бүс нутагтаа доогуур байгаа юм” хэмээн онцолжээ.

Бусад улс орнууд бүх хүүхдээ сургууль, цэцэрлэгт хамруулчихаад ДНБ-ийхээ 4-6 хувийг сургалтын материаллаг баазаа бэхжүүлэхэд зарцуулдаг. Харин бид сургууль, цэцэрлэг барьж, багш нарын цалин, сургуулийн халаалт, цахилгаан төлбөрт хамаг мөнгөө зардаг гэсэн үг. Гадаад улсын цэцэрлэгийн хүүхдүүд төрөл бүрийн тоглоомоор тоглож нааддаг байхад Монголын цэцэрлэгийн хүүхдүүд өдөржингөө зурагт үзэж суудаг, хүүхдэдээ тоглоом бариулаад ангид нь оруулсан эцэг эхэд “Ангид битгий тоглоомтой оруул, булаацалдаж зодолдоно” хэмээн хориглодог нь гашуун ч гэсэн үнэн. Бас сургалтын чанар ямар төвшинд яваа нь ойлгомжгүй.

Боловсролын салбар харанхуй байна

Гадаад ертөнцтэй харьцуулах барьц хангалтгүй байгааг игэж хэлж байгаа юм шүү. Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ эзэмшиж байгаа боловсролын чанарын талаар “Ерөнхийдөө дэлхийн төвшинд яваа болов уу, манайх орос "школ"-той юм чинь академик тал дээрээ дажгүй байх“ гэсэн ерөнхий ойлголттой явдаг. Олон улсын олимпиадад очсон хүүхдүүд медаль аваад ирдэг болохоор “Гайгүй” гэсэн ойлголт төрдөг. Гэтэл олон улсын стандарт сорил гэж байдаг юм байна. Тэнд нь улс орнууд оролцоод, хэр хэмжээгээ мэдээд цаашдын ажлаа төлөвлөдөг. Гэтэл манайх тийм сорилд нь ордоггүй гэнэ. Дахиад нөгөө Дэлхийн банкны тайлангаасаа жишээ авья. Монгол Улсын боловсролын салбарын чанарын талаар уг тайланд “Монгол Улсын хувьд сурагчид олон улсын стандарт сорилуудад хамрагддаггүй тул тэдний сурлагын төвшинг бусад орнуудыхтай харьцуулахад хүндрэлтэй байна” гэсэн байх юм. Төвшингөө мэдэхгүй байна гэдэг салбарын хөгжилд маш хортой гэдэг нь ойлгомжтой шүү дээ. Дэлхийд биш юм аа гэхэд Азид хаана яваагаа мэддэг баймаар байна.

Багш нар нь ажлаа хаяж, энд тэндхийн багш нарын цалин тийм байна гэх мэтээр барьцаж байгааг бид бүхэн харж байгаа. Гэтэл олгож байгаа боловсрол нь ямар байна гээд харах гэхээр үнэндээ барьц алга байгаа нь дээрх тайлангаас харагдаж байна. Бусад улсын тухайд бол дээр өгүүлсэн  олон улсын сорилуудад ордог тул хэмжээгээ мэддэг. Дэлхийн банк тайландаа “Индонезийн сурагчид бүс нутгийн шилдэг сурагчдын сурлагын амжилтаас 3-аас дээш жилийн хоцрогдолтой байна. Харин Камбож, Зүүн Тимор зэрэг орнуудад хоёрдугаар ангийн нийт сурагчдын гуравны нэгээс илүү хувь нь нэг ч үг уншиж чаддаггүй болох нь унших чадварын сорилын үеэр илэрсэн” хэмээн сайхан харьцуулаад өгчихсөн. Боловсролын чанар муу байгаа хэдий ч энэ сорилд хамрагдсан, нэр дурдагдсан улсуудыг ямар ч байсан “Биднээс урд байгаа” гэж дүгнэж болж байна. “Хаана байгаагаа мэдсэн, урагшлах замаа харж байгаа” гэдэг утгаар. Харин манайхан дотроо л үзэлцээд гадагшаа харахгүй байна. Үүнийг боловсролын салбарт зорилгоо харахгүй харанхуй байдалтай байна гэж зүйрлэж болно. 

Боловсролын салбарт "гэрэл асаах"-ын тулд яах ёстой вэ

Боловсролын төвшин улс орны эдийн засгаас шалтгаалдаггүй, сурагчийн сурлагын амжилт өрх гэрийн орлогоос хамаардаггүй гэсэн сайхан дүгнэлт, амьд жишээ ч байна. Вьетнам хүүхдүүд сурах чадвараараа Ази төдийгүй Европын өндөр хөгжилтэй улсуудаас хамаагүй давуу гэдгийг “Вьетнам, Хятад (Бээжин, Шанхай, Зянсу, Гуандун мужууд) улсын ядуу өрхөөс гаралтай сурагчид математик болон шинжлэх ухааны хичээлийн аль алинд нь ЭЗХАХБ-ын гишүүн орнуудын дундаж сурагчийн сурлагын амжилттай харьцуулахад ижил төвшинд эсвэл илүү сайн суралцаж байна” гээд судлаад харьцуулчихсан л байх жишээтэй. 

Манай улсын хувьд сургууль цэцэрлэг хангалтгүй учраас багш нар нь 40-50 хүүхэдтэй зууралдсан өнөөгийн нөхцөлд сурлагын чанараар дэлхийд битгий хэл тивдээ ч үнэлэгдэхэд бараг хол байгаа болов уу даа. Үүнийг бас харанхуй байдал гэж ёгтоор хэлж болно.

Манайхан гадны их, дээд сургуулиудад очоод суралцахад нэг их хүндрэлгүйгээр дасан зохицоод суралцчихдаг л гэдэг. Үүнийгээ “Монголчууд ухаантай, бусдаас илүү” гэж тайлбарладаг. Тэгвэл үнэхээр тийм юм уу гэдгээ харуулж, дэлхийд танигдъя. Статистик судалгаанд нь манай улсын мэдээлэл байж байг л дээ. Багш нарынхаа цалин хангамжийг бас бодолцъё. Эсрэгээрээ, бусдаас хоцрогдолтой байвал төр засаг төсөв зардлаа нэмж, боловсролын агуулга, арга барилдаа анхаарна биз ээ.  

Хүний хөгжил хамгийн чухал

Машинд дайруулсан гурван настай хүүхдийн хажуугаар хэнэг ч үгүй өнгөрч яваа хятадуудын видео бичлэг хэдэн жилийн өмнө цацагдаж, дэлхий нийтийг цочирдуулж байсныг уншигчид мартаагүй байх. Дэлхийн хамгийн баян, хүчирхэг гүрэн болохоор тэмүүлж буй Хятад улсын  сул тал ингэж ил гарч ирсэн. Түүнээс хойш хөгжингүй орнуудын зүгээс “БНХАУ үнэхээр дэлхийн гүрэн болох гэж байгаа л юм бол хүний хөгжилдөө илүү анхаарал хандуулах шаардлагатай” гэсэн шүүмжлэл гаргах болсон билээ. Улс орныг бэртэгчин, амиа хичээгчдийн бөөгнөрөл биш, улс шиг улс болгодог зүйл нь хүний хөгжил, нэг үгээр хэлбэл боловсрол юм.